Triangles

Śladami pogromców
Enigmy 2017

W 2017 upłynęło 85. lat od chwili złamania przez Polaków kodów maszyny szyfrującej Enigma. Rok jubileuszowy stanowił bardzo dogodny czas na to, by stworzyć wokół polskich kryptologów możliwość do propagowania wiedzy o tych zapomnianych przez lata bohaterach.

Inicjatywą upamiętniającą sukces kryptologiczny był projekt zrealizowany przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego pt. „Śladami pogromców Enigmy – promocja sukcesu kryptologicznego w związku z 85-rocznicą złamania przez Polaków szyfrów Enigmy”, który otrzymał dofinansowanie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja Publiczna 2017” – komponent: „Wymiar samorządowy i obywatelski polskiej polityki zagranicznej 2017”.

Do realizacji projektu zaproszone zostały samorządy, instytucje oraz partnerzy społeczni, dla których nadrzędnym celem jest stworzenie wspólnego produktu historyczno-promocyjnego pozwalającego w lepszy i bardziej efektywny

sposób szerzyć wiedzę o polskich bohaterach sukcesu kryptologicznego tj.: Bydgoszcz, Cieszyn, Pobiedziska, Poznań, Szamotuły, Sosnowiec, Warszawa, Wyszków.

Działania projektowe realizowane były od sierpnia do listopada 2017 r. Wspólnie z samorządami przeprowadzone zostały wydarzenia otwarte, w ramach których odbyły się wykłady na temat bohaterów, wydarzeń i metod, które pozwoliły rozszyfrować jedną z najbardziej strzeżonych tajemnic III Rzeszy. Powstała dedykowana projektowi oraz historii kryptologów strona internetowa. Opracowane zostały materiały edukacyjne oraz ulotka identyfikująca miejsca w Polsce związane z bohaterami sukcesu kryptologicznego. Podsumowaniem działań była konferencja, która odbyła się 20 listopada 2017 r. w Poznaniu z udziałem międzynarodowych ekspertów, przedstawicieli Ministerstwa Spraw Zagranicznych, samorządów oraz partnerów instytucjonalnych uczestniczących w projekcie a także rodzin kryptologów.



Mapa Polski Bydgoszcz Szamotuły Pobiedziska Poznań Wyszków Warszawa Sosnowiec Cieszyn

Bydgoszcz

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Marian Rejewski

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące Mariana Rejewskiego.
  • ul. Wileńska 6 – miejsce urodzenia Mariana Rejewskiego (tablica pamiątkowa)
  • I Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida w Bydgoszczy, dawniej Państwowe Gimnazjum Klasyczne, w którym Marian Rejewski uzyskał maturę w 1923 r. (tablica)
  • Zbieg ulic Gdańskiej i Śniadeckich – pomnik – ławeczka Mariana Rejewskiego
  • Muzeum Wojsk Lądowych, ul. Czerkaska 2 (tablica pamiątkowa)

Kontekst historyczny

Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 r. w Bydgoszczy. Jego rodzicami byli Józef, uprzednio ziemianin spod Gniezna, następnie, po przeprowadzce do Bydgoszczy kupiec zajmujący się handlem tytoniem, oraz Matylda z domu Thoms, córka właścicieli browaru w Podgórzynie. W pierwszym okresie życia w Bydgoszczy ukończył Państwowe Gimnazjum Klasyczne w Bydgoszczy (obecnie I LO), uzyskując w 1923 maturę.

Rejewski pojawił się w Bydgoszczy ponownie w 1946 roku, po powrocie z Wielkiej Brytanii. W tym okresie podjął pracę w bydgoskiej fabryce kabli Kabel Polski w dziale zbytu, gdzie pracował do 1950. Kolejnym miejscem pracy Rejewskiego był Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy, a później Związek Branżowy Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej. Po przejściu na rentę w 1967 r. przeprowadził się w 1969 r. do Warszawy, do swego przedwojennego mieszkania, odzyskanego w międzyczasie przez córkę.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Miasta Bydgoszczy / I Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida w Bydgoszczy / Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.

Cieszyn

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Gwido Karol Langer

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące Gwido Karola Langera w latach powojennych
  • ul. Liburnia, dawna Talstrasse, gdzie pod numerem 10 (w nieistniejącym dzisiaj domu) Gwido Karol Langer spędził swoją młodość
  • Grób Gwido Langera na cmentarzu
  • Zespół Szkół Technicznych im. Płk. Gwido Langera
  • Kościół i klasztor Elżbietanek – w czasie I wojny światowej lazaret, w którym Gwido Langer dwukrotnie leczył się z ran

Kontekst historyczny

Gwido Karol Langer urodził się w czeskiej Żylinie. Jego ojciec, cieszyński zegarmistrz, wkrótce po urodzeniu syna powrócił do Cieszyna, gdzie Gwido przeżył młodość i ukończył miejscową szkołę realną. Związki z miejscem swej młodości podtrzymywał także w okresie późniejszym, gdy w miejscowych szpitalach leczył się z ran odniesionych na frontach I wojny światowej.

Od 1930 r. kierował Biurem Szyfrów Wojska Polskiego – w czasie, gdy odniosło ono swoje największe sukcesy.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Miejski w Cieszynie / Zespół Szkół Technicznych im. Płk. Gwido Karola Langera

Pobiedziska

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Antoni Palluth

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące młodego Antoniego Pallutha
  • Budynek Poczty Polskiej w Pobiedziskach (tablica pamiątkowa)
  • Rynek – pomnik powstańców wielkopolskich

Kontekst historyczny

Antoni Palluth urodził się w 1900 r. w obecnym budynku Poczty Polskiej, w rodzinie cesarskiego pocztmistrza w Pobiedziskach. Tradycja rodzin na wywarła zapewne wpływ na jego techniczne zainteresowania związane z łącznością radiową. Był absolwentem tego samego gimnazjum, co Henryk Zygalski, tj. szkoły im. Marii Magdaleny w Poznaniu. Służąc w oddziałach łączności Wojska Polskiego miał okazję współpracować z Maksymilianem Ciężkim. W późniejszych etapach życia został jednym z wiodących konstruktorów radiowych w kraju i przedsiębiorcą w tym obszarze, a także głównym doradcą technicznym polskiego radiowywiadu. Antonii Palluth wspólnie z braćmi Stanisławem i Ludomirem Danielewiczami oraz Edwardem Fokczyńskim założyli wytwórnię Radiotechniczną „AVA” z siedzibą w Warszawie. Wytwórnia ta wyposażała Biuro Szyfrów w sprzęt radiotechniczny oraz urządzenia kryptograficzne. To w wytwórni „AVA” wykonana została replika niemieckiej „Enigmy”.

Od 1930 r. kierował Biurem Szyfrów Wojska Polskiego – w czasie, gdy odniosło ono swoje największe sukcesy.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Miasta i Gminy Pobiedziska / Biblioteka Gminna w Pobiedziskach

Poznań

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Marian Rejewski
  • Jerzy Różycki
  • Henryk Zygalski
  • Maksymilian Ciężki
  • Antoni Palluth

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące młodego Henryka Zygalskiego
  • Centrum Kultury „Zamek”, dawna siedzibaWydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego
  • Pomnik trójki kryptologów przed CK „Zamek”
  • Budynek dawnego Collegium Historicum, wzniesiony na miejscu dawnej Komendy Miasta, miejsca pracy kryptologów w poznańskim okresie ich pracy
  • Poznańska Cytadela, miejsce kursu kryptologicznego w 1929 r.
  • Willa rodziny Zygalskich, ul. Matejki 33 (tablica pamiątkowa)
  • Willa Maksymiliana Ciężkiego, ul. Janiny Omańkowskiej 31
  • Liceum Ogólnokształcące nr 7 im. Marii Magdaleny
  • Collegium Minus UAM (tablica pamiątkowa)
  • Kościół św. Wojciecha – w krypcie tablica pamiątkowa
  • ul. Mielżyńskiego (dawniej Victoriastrasse 22) – mieszkanie i warsztat krawiecki Michała Zygalskiego, miejsce urodzin Henryka Zygalskiego

Kontekst historyczny

W Poznaniu urodził się Henryk Zygalski, w tym mieście zdał też w Gimnazjum Marii Magdaleny egzamin maturalny. To samo gimnazjum ukończył Antoni Palluth. Antoni Palluth i Maksymilian Ciężki spotkali się po raz pierwszy w trakcie powstania wielkopolskiego w stacji radiowej zlokalizowanej na terenie poznańskiej Cytadeli. W późniejszym okresie stacja ta gościła także uczestników kursu kryptologii w 1929 r. Zamek cesarski był siedzibą Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego, którego słuchaczami byli uczestnicy kursu kryptologicznego. W Poznaniu pozostały domy rodzinne Henryka Zygalskiego oraz Maksymiliana Ciężkiego. Pozostałe lokalizacje w Poznaniu dotyczą miejsc upamiętniających zasługi zespołu Biura Szyfrów.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu / Urząd Miasta Poznania / Wydział Matematyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu / Poznańska Organizacja Turystyczna

Sosnowiec

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Leonard i Ludomir Danilewiczowie
  • Tadeusz Heftman

Miejsca związane z historią Enigmy

Symbol Wytwórni Radiotechnicznej AVA
  • Dawny budynek szkoły realnej, później liceum im. Stanisława Staszica

Kontekst historyczny

Tadeusz Heftman urodził się w 1906 r. w Sosnowcu, gdzie ukończył tę samą szkołę średnią, do której uczęszczali bracia Leonard i Ludomir Danilewiczowie. Wszyscy byli utalentowanymi inżynierami-radiotechnikami. Danilewiczowie byli współzałożycielami i współwłaścicielami firmy AVA, która skonstruowała i dostarczyła liczne elementy wyposażenia polskiego radiowywiadu, w tym nowatorskie stacje nasłuchowe, nadajniki i goniometry, a także kopie niemieckiej Enigmy, cyklometr i bomby Rejewskiego.

Szamotuły

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Maksymilian Ciężki

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące podpułkownika Maksymiliana Ciężkiego
  • Grób Maksymiliana Ciężkiego w kwaterze powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym
  • Pomnik Maksymiliana Ciężkiego
  • XIX-wieczna zabudowa Świdlina – domniemane miejsce narodzin Maksymiliana Ciężkiego
  • Szkoła podstawowa im. Maksymiliana Ciężkiego w Baborowie (tablica pamiątkowa)
  • Głaz – pomnik powstańców wielkopolskich, usytuowany na miejscu dawnego pomnika dłuta Michała Rożka, zniszczonego przez Niemców w czasie II wojny światowej
  • W zbiorach Muzeum Zamku Górków tablica ku czci powstańców wielkopolskich ufundowana przez Towarzystwo Kolejowców Polskich, ukryta w czasie II wojny światowej

Kontekst historyczny

Maksymilian Ciężki urodził się w Szamotułach, jako syn cieśli i przedsiębiorcy budowlanego. Ukończył miejscową szkołę rolniczą, a w trakcie nauki w niej zaangażował się w budowę lokalnego, polskiego ruchu skautowego. Ruch ten w późnej fazie I wojny światowej stal się zapleczem organizacyjnym dla polskiej działalności niepodległościowej, a po zakończeniu I wojny światowej większość jego członków utworzyła oddziały polskiej Straży Ludowej, fundamentu sił zbrojnych późniejszego powstania wielkopolskiego. Powołany do armii niemieckiej Ciężki powrócił do rodzinnego miasta. W listopadzie 1918 r. został członkiem miejscowej Rady Robotniczej i Żołnierskiej. Po wybuchu powstania wziął udział w wyzwoleniu Wronek, po czym nabyta na froncie we Francji choroba wyeliminowała go z dalszej służby wojskowej. Dalsze losy Ciężkiego związane były raczej z Poznaniem i Warszawą, jednak w 2008 r. jego prochy zostały sprowadzone z Kornwalii i pochowane na lokalnym cmentarzu parafialnym. W tym samym dniu odsłonięto pomnik przypominający jego zasługi.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Miasta i Gminy Szamotuły/ Starostwo Powiatowe w Szamotułach/ Muzeum Zamek Górków / Muzeum Zamek Górków

Warszawa

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Cały zespół Biura Szyfrów

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie Pałacu Saskiego w Warszawie
  • Plac Piłsudskiego, Ogród Saski i budynek Dowództwa Garnizonu Warszawa (tablica pamiątkowa)
  • Obiekt jednostki wojskowej w Lesie Kabackim, dawna siedziba sekcji niemieckiej Biura Szyfrów, przed bramą jednostki pamiątkowy pomnik Grób Mariana Rejewskiego na Powązkach Wojskowych
  • Dom, w którym Marian Rejewski mieszkał w latach 1969-1980 (ul. Gdańska 2, tablica pamiątkowa)
  • Kompleks budynków, w którym Marian Rejewski mieszkał (w różnych lokalizacjach) w okresie przedwojennym; ul. Mickiewicza 20 (w okresie złamania szyfru Enigmy), ul. Mickiewicza 4/68 (lokal zakupiony z nagrody za złamanie Enigmy, z tego lokalu Rejewski wyruszył na wojnę), planowana tablica pamiątkowa IEEE Milestone, ul. Śniadeckich, Instytut Matematyki PAN

Kontekst historyczny

We wrześniu 1932 r. kryptologów przeniesiono z poznańskiej filii Biura Szyfrów do jego centrali, mieszczącej się ówcześnie w skrzydle Pałacu Saskiego przy obecnym Placu Piłsudskiego w Warszawie. To właśnie tam w grudniu 1932 r. Marian Rejewski dokonał kluczowego przełomu w atakach na szyfr Enigmy. Fakt ten upamiętnia tablica zlokalizowana na ścianie budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa, kopia identycznych tablic zlokalizowanych w ośrodku Bletchley Park oraz w Ambasadzie RP w Londynie.

W 1937 r. sekcja niemiecka Biura Szyfrów przeniosła się do nowej siedziby w Lesie Kabackim. Jej budynek istnieje na terenie funkcjonującej w tym miejscu jednostki wojskowej (na jego ścianie tablica pamiątkowa), jednak nie jest dostępny. Przed bramą jednostki głaz pamiątkowy z tablicą przypominającą zasługi kryptologów.W wojskowej części cmentarza powązkowskiego grób Mariana Rejewskiego z tablicą pamiątkową ufundowaną przez Polskie Towarzystwo Matematyczne.

Przy ulicy Gdańskiej 2 kompleks budynków, w którym Marian Rejewski nabył mieszkanie ze środków nagrody otrzymanej za złamanie szyfru Enigmy. Mieszkał w nim w okresie 1935-1939 oraz 1969-1980 (tablica pamiątkowa).

Przy ul. Śniadeckich, przed siedzibą Instytutu Matematyki PAN kamień pamiątkowy z dwujęzyczną tablicą przypominającą zasługi kryptologów, ufundowaną przez IEEE, największą w świecie organizacją zrzeszającą inżynierów elektryków.

Lokalne instytucje partnerskie

Społeczna Szkoła Podstawowa nr 2 / Społeczne Gimnazjum nr 333 w Warszawie im. Matematyków Zwycięzców Enigmy

Wyszków

Zamknij

Powiązani uczestnicy historii złamania Enigmy

  • Jerzy Różycki

Miejsca związane z historią Enigmy

Zdjęcie prezentujące młodego Jerzego Różyckiego
  • I Liceum Ogólnokształcące (tablica pamiątkowa)
  • Park nad Bugiem (lokalizacja szkoły w okresie nauki Jerzego Różyckiego, planowany pomnik – ławeczka Jerzego Różyckiego)

Kontekst historyczny

Jerzy Różycki urodził się na Ukrainie, a w czasie I wojny światowej uczył się w polskim gimnazjum w Kijowie. Po wybuchu rewolucji sowieckiej jego rodzina przedostała się do Polski i osiedliła w Wyszkowie, gdzie ojciec Jerzego prowadził (w nieustalonym do chwili obecnej miejscu) aptekę. W Wyszkowie Jerzy Różycki dokończył edukację w szkole średniej i zdał w 1926 r. egzamin maturalny.

Lokalne instytucje partnerskie

Urząd Miejski w Wyszkowie / Starostwo Powiatowe w Wyszkowie / I Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida w Wyszkowie