W 2017 upłynęło 85. lat od chwili złamania przez Polaków kodów maszyny szyfrującej Enigma. Rok jubileuszowy stanowił bardzo dogodny czas na to, by stworzyć wokół polskich kryptologów możliwość do propagowania wiedzy o tych zapomnianych przez lata bohaterach.
Inicjatywą upamiętniającą sukces kryptologiczny był projekt zrealizowany przez Samorząd Województwa Wielkopolskiego pt. „Śladami pogromców Enigmy – promocja sukcesu kryptologicznego w związku z 85-rocznicą złamania przez Polaków szyfrów Enigmy”, który otrzymał dofinansowanie Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja Publiczna 2017” – komponent: „Wymiar samorządowy i obywatelski polskiej polityki zagranicznej 2017”.
Do realizacji projektu zaproszone zostały samorządy, instytucje oraz partnerzy społeczni, dla których nadrzędnym celem jest stworzenie wspólnego produktu historyczno-promocyjnego pozwalającego w lepszy i bardziej efektywny
sposób szerzyć wiedzę o polskich bohaterach sukcesu kryptologicznego tj.: Bydgoszcz, Cieszyn, Pobiedziska, Poznań, Szamotuły, Sosnowiec, Warszawa, Wyszków.
Działania projektowe realizowane były od sierpnia do listopada 2017 r. Wspólnie z samorządami przeprowadzone zostały wydarzenia otwarte, w ramach których odbyły się wykłady na temat bohaterów, wydarzeń i metod, które pozwoliły rozszyfrować jedną z najbardziej strzeżonych tajemnic III Rzeszy. Powstała dedykowana projektowi oraz historii kryptologów strona internetowa. Opracowane zostały materiały edukacyjne oraz ulotka identyfikująca miejsca w Polsce związane z bohaterami sukcesu kryptologicznego. Podsumowaniem działań była konferencja, która odbyła się 20 listopada 2017 r. w Poznaniu z udziałem międzynarodowych ekspertów, przedstawicieli Ministerstwa Spraw Zagranicznych, samorządów oraz partnerów instytucjonalnych uczestniczących w projekcie a także rodzin kryptologów.
Bydgoszcz
Szamotuły
Pobiedziska
Poznań
Wyszków
Warszawa
Sosnowiec
Cieszyn
Marian Rejewski urodził się 16 sierpnia 1905 r. w Bydgoszczy. Jego rodzicami byli Józef, uprzednio ziemianin spod Gniezna, następnie, po przeprowadzce do Bydgoszczy kupiec zajmujący się handlem tytoniem, oraz Matylda z domu Thoms, córka właścicieli browaru w Podgórzynie. W pierwszym okresie życia w Bydgoszczy ukończył Państwowe Gimnazjum Klasyczne w Bydgoszczy (obecnie I LO), uzyskując w 1923 maturę.
Rejewski pojawił się w Bydgoszczy ponownie w 1946 roku, po powrocie z Wielkiej Brytanii. W tym okresie podjął pracę w bydgoskiej fabryce kabli Kabel Polski w dziale zbytu, gdzie pracował do 1950. Kolejnym miejscem pracy Rejewskiego był Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy, a później Związek Branżowy Spółdzielni Drzewnych i Wytwórczości Różnej. Po przejściu na rentę w 1967 r. przeprowadził się w 1969 r. do Warszawy, do swego przedwojennego mieszkania, odzyskanego w międzyczasie przez córkę.
Urząd Miasta Bydgoszczy / I Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida w Bydgoszczy / Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy.
Gwido Karol Langer urodził się w czeskiej Żylinie. Jego ojciec, cieszyński zegarmistrz, wkrótce po urodzeniu syna powrócił do Cieszyna, gdzie Gwido przeżył młodość i ukończył miejscową szkołę realną. Związki z miejscem swej młodości podtrzymywał także w okresie późniejszym, gdy w miejscowych szpitalach leczył się z ran odniesionych na frontach I wojny światowej.
Od 1930 r. kierował Biurem Szyfrów Wojska Polskiego – w czasie, gdy odniosło ono swoje największe sukcesy.
Urząd Miejski w Cieszynie / Zespół Szkół Technicznych im. Płk. Gwido Karola Langera
Antoni Palluth urodził się w 1900 r. w obecnym budynku Poczty Polskiej, w rodzinie cesarskiego pocztmistrza w Pobiedziskach. Tradycja rodzin na wywarła zapewne wpływ na jego techniczne zainteresowania związane z łącznością radiową. Był absolwentem tego samego gimnazjum, co Henryk Zygalski, tj. szkoły im. Marii Magdaleny w Poznaniu. Służąc w oddziałach łączności Wojska Polskiego miał okazję współpracować z Maksymilianem Ciężkim. W późniejszych etapach życia został jednym z wiodących konstruktorów radiowych w kraju i przedsiębiorcą w tym obszarze, a także głównym doradcą technicznym polskiego radiowywiadu. Antonii Palluth wspólnie z braćmi Stanisławem i Ludomirem Danielewiczami oraz Edwardem Fokczyńskim założyli wytwórnię Radiotechniczną „AVA” z siedzibą w Warszawie. Wytwórnia ta wyposażała Biuro Szyfrów w sprzęt radiotechniczny oraz urządzenia kryptograficzne. To w wytwórni „AVA” wykonana została replika niemieckiej „Enigmy”.
Od 1930 r. kierował Biurem Szyfrów Wojska Polskiego – w czasie, gdy odniosło ono swoje największe sukcesy.
Urząd Miasta i Gminy Pobiedziska / Biblioteka Gminna w Pobiedziskach
W Poznaniu urodził się Henryk Zygalski, w tym mieście zdał też w Gimnazjum Marii Magdaleny egzamin maturalny. To samo gimnazjum ukończył Antoni Palluth. Antoni Palluth i Maksymilian Ciężki spotkali się po raz pierwszy w trakcie powstania wielkopolskiego w stacji radiowej zlokalizowanej na terenie poznańskiej Cytadeli. W późniejszym okresie stacja ta gościła także uczestników kursu kryptologii w 1929 r. Zamek cesarski był siedzibą Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Poznańskiego, którego słuchaczami byli uczestnicy kursu kryptologicznego. W Poznaniu pozostały domy rodzinne Henryka Zygalskiego oraz Maksymiliana Ciężkiego. Pozostałe lokalizacje w Poznaniu dotyczą miejsc upamiętniających zasługi zespołu Biura Szyfrów.
Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu / Urząd Miasta Poznania / Wydział Matematyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu / Poznańska Organizacja Turystyczna
Tadeusz Heftman urodził się w 1906 r. w Sosnowcu, gdzie ukończył tę samą szkołę średnią, do której uczęszczali bracia Leonard i Ludomir Danilewiczowie. Wszyscy byli utalentowanymi inżynierami-radiotechnikami. Danilewiczowie byli współzałożycielami i współwłaścicielami firmy AVA, która skonstruowała i dostarczyła liczne elementy wyposażenia polskiego radiowywiadu, w tym nowatorskie stacje nasłuchowe, nadajniki i goniometry, a także kopie niemieckiej Enigmy, cyklometr i bomby Rejewskiego.
Maksymilian Ciężki urodził się w Szamotułach, jako syn cieśli i przedsiębiorcy budowlanego. Ukończył miejscową szkołę rolniczą, a w trakcie nauki w niej zaangażował się w budowę lokalnego, polskiego ruchu skautowego. Ruch ten w późnej fazie I wojny światowej stal się zapleczem organizacyjnym dla polskiej działalności niepodległościowej, a po zakończeniu I wojny światowej większość jego członków utworzyła oddziały polskiej Straży Ludowej, fundamentu sił zbrojnych późniejszego powstania wielkopolskiego. Powołany do armii niemieckiej Ciężki powrócił do rodzinnego miasta. W listopadzie 1918 r. został członkiem miejscowej Rady Robotniczej i Żołnierskiej. Po wybuchu powstania wziął udział w wyzwoleniu Wronek, po czym nabyta na froncie we Francji choroba wyeliminowała go z dalszej służby wojskowej. Dalsze losy Ciężkiego związane były raczej z Poznaniem i Warszawą, jednak w 2008 r. jego prochy zostały sprowadzone z Kornwalii i pochowane na lokalnym cmentarzu parafialnym. W tym samym dniu odsłonięto pomnik przypominający jego zasługi.
Urząd Miasta i Gminy Szamotuły/ Starostwo Powiatowe w Szamotułach/ Muzeum Zamek Górków / Muzeum Zamek Górków
We wrześniu 1932 r. kryptologów przeniesiono z poznańskiej filii Biura Szyfrów do jego centrali, mieszczącej się ówcześnie w skrzydle Pałacu Saskiego przy obecnym Placu Piłsudskiego w Warszawie. To właśnie tam w grudniu 1932 r. Marian Rejewski dokonał kluczowego przełomu w atakach na szyfr Enigmy. Fakt ten upamiętnia tablica zlokalizowana na ścianie budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa, kopia identycznych tablic zlokalizowanych w ośrodku Bletchley Park oraz w Ambasadzie RP w Londynie.
W 1937 r. sekcja niemiecka Biura Szyfrów przeniosła się do nowej siedziby w Lesie Kabackim. Jej budynek istnieje na terenie funkcjonującej w tym miejscu jednostki wojskowej (na jego ścianie tablica pamiątkowa), jednak nie jest dostępny. Przed bramą jednostki głaz pamiątkowy z tablicą przypominającą zasługi kryptologów.W wojskowej części cmentarza powązkowskiego grób Mariana Rejewskiego z tablicą pamiątkową ufundowaną przez Polskie Towarzystwo Matematyczne.
Przy ulicy Gdańskiej 2 kompleks budynków, w którym Marian Rejewski nabył mieszkanie ze środków nagrody otrzymanej za złamanie szyfru Enigmy. Mieszkał w nim w okresie 1935-1939 oraz 1969-1980 (tablica pamiątkowa).
Przy ul. Śniadeckich, przed siedzibą Instytutu Matematyki PAN kamień pamiątkowy z dwujęzyczną tablicą przypominającą zasługi kryptologów, ufundowaną przez IEEE, największą w świecie organizacją zrzeszającą inżynierów elektryków.
Społeczna Szkoła Podstawowa nr 2 / Społeczne Gimnazjum nr 333 w Warszawie im. Matematyków Zwycięzców Enigmy
Jerzy Różycki urodził się na Ukrainie, a w czasie I wojny światowej uczył się w polskim gimnazjum w Kijowie. Po wybuchu rewolucji sowieckiej jego rodzina przedostała się do Polski i osiedliła w Wyszkowie, gdzie ojciec Jerzego prowadził (w nieustalonym do chwili obecnej miejscu) aptekę. W Wyszkowie Jerzy Różycki dokończył edukację w szkole średniej i zdał w 1926 r. egzamin maturalny.
Urząd Miejski w Wyszkowie / Starostwo Powiatowe w Wyszkowie / I Liceum Ogólnokształcące im. C.K. Norwida w Wyszkowie
